Lenacapavir – bước tiến đột phá trong phòng ngừa HIV/AIDS

Sau hơn 40 năm nỗ lực chống lại đại dịch HIV/AIDS, thế giới vừa ghi nhận một bước tiến đột phá với sự ra đời của Lenacapavir, loại thuốc tiêm dự phòng HIV đầu tiên chỉ cần sử dụng hai lần mỗi năm. Đây là thành tựu mới nhất trong lĩnh vực phòng chống HIV/AIDS trên toàn cầu.

Tháng 6/2025, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chính thức phê duyệt Lenacapavir để dự phòng HIV cho người chưa nhiễm. Trước đó, thuốc được dùng điều trị cho bệnh nhân kháng thuốc từ năm 2022. Các thử nghiệm cho thấy thuốc đạt hiệu quả trong phòng ngừa HIV tới 96% ở phụ nữ dị tính và 100% ở nam quan hệ đồng giới cùng người đa dạng giới – vượt trội so với thuốc PrEP dạng uống hiện nay.

Khác với PrEP dạng viên uống hằng ngày đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt, Lenacapavir chỉ cần tiêm 6 tháng một lần, giúp giảm gánh nặng tuân thủ sử dụng thuốc hằng ngày và phù hợp với nhóm có nguy cơ cao như phụ nữ mang thai và cho con bú, người chuyển giới, người nghiện chất hoặc người khó tiếp cận dịch vụ y tế thường xuyên. Lenacapavir không phải là vắc xin, mà là thuốc kháng virus thuộc nhóm ức chế vỏ capsid, hoạt động bằng cách duy trì nồng độ thuốc trong máu đủ cao để ngăn chặn virus HIV xâm nhập và nhân bản trong cơ thể. Đây là cơ chế mới, khác biệt hoàn toàn so với các phương pháp dự phòng truyền thống.

Tại Mỹ, Lenacapavir được bán dưới tên thương mại Yeztugo với giá niêm yết khoảng 28.218 USD/năm. Tuy nhiên, Gilead cam kết cung cấp thuốc với mức giá không lợi nhuận cho các quốc gia thu nhập thấp và trung bình thông qua hợp tác với Quỹ Toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét. Đáng chú ý, đã có 6 nhà sản xuất thuốc gốc được cấp phép chuẩn bị ra mắt phiên bản giá rẻ, hướng đến hơn 120 quốc gia có nguồn lực hạn chế. Đây được xem là bước quan trọng để lenacapavir không chỉ là thành tựu y học, mà còn trở thành công cụ phòng ngừa thực sự tiếp cận được với hàng triệu người cần đến.

Hiện nay tại Việt Nam, dịch vụ PrEP dạng uống đã được triển khai tại nhiều tỉnh, thành phố với sự hỗ trợ của Quỹ Toàn cầu. Riêng tại Khánh Hòa, tính đến giữa năm 2025 đã có 322 người đang sử dụng PrEP, trong đó hơn 90% là nam quan hệ đồng giới – nhóm có nguy cơ lây nhiễm cao.

PrEP dạng uống đã góp phần quan trọng trong việc giảm ca nhiễm mới, nhưng rào cản lớn nhất vẫn là duy trì thói quen uống thuốc hằng ngày. Nếu Lenacapavir được triển khai, việc chỉ cần tiêm 2 lần/năm sẽ là lợi thế rất lớn để tăng độ bao phủ phòng ngừa.

Giới chuyên môn nhấn mạnh, Lenacapavir nên được tích hợp vào chiến lược phòng ngừa HIV tổng thể, chứ không thay thế hoàn toàn các biện pháp hiện có. Bà Meg Doherty – Giám đốc Chương trình HIV toàn cầu của WHO – khuyến nghị, cần kết hợp thuốc tiêm này với các công cụ khác như xét nghiệm nhanh, xét nghiệm tại nhà, tư vấn giảm nguy cơ và cung cấp bao cao su.

Ngoài ra, việc triển khai Lenacapavir cần song song với hoạt động truyền thông cộng đồng để nâng cao nhận thức, giảm kỳ thị và khuyến khích người dân chủ động tiếp cận dịch vụ dự phòng HIV.

Việc đưa Lenacapavir vào sử dụng tại Việt Nam sẽ cần có đánh giá kỹ lưỡng về chi phí, khả năng cung ứng và tính phù hợp với từng nhóm đối tượng. Tuy nhiên, với cam kết hỗ trợ giá của các tổ chức quốc tế và sự xuất hiện của thuốc gốc giá rẻ trong tương lai gần, cơ hội để người dân tiếp cận phương pháp dự phòng tiên tiến này là hoàn toàn khả thi.

HIV/AIDS vẫn đang là gánh nặng y tế toàn cầu, với hàng triệu ca nhiễm mới mỗi năm. Sự ra đời của lenacapavir không chỉ mang ý nghĩa y học mà còn là niềm hy vọng – rằng một ngày nào đó, nhân loại có thể kiểm soát, thậm chí chấm dứt đại dịch này.

Nếu được phổ cập hợp lý, “mũi tiêm 6 tháng” này có thể bảo vệ hàng triệu người, giảm đáng kể số ca nhiễm mới và góp phần đạt mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030.

Quốc Huy