SỐT RÉT THƯỜNG GHI NHẬN TỪ THÁNG 11 NĂM TRƯỚC ĐẾN THÁNG 2 NĂM KẾ TIẾP

SỐT RÉT THƯỜNG GHI NHẬN TỪ THÁNG 11 NĂM TRƯỚC ĐẾN THÁNG 2 NĂM KẾ TIẾP

Theo Tổ chức Y tế thế giới, sốt rét vẫn còn là gánh nặng bệnh tật ở nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là trẻ em chiếm tỷ lệ 61% trong tổng số tử vong do sốt rét hàng năm tren toàn thế giới.

Báo cáo của Bộ Y tế cho thấy, những năm gần đây Việt Nam có tỷ lệ mắc và tử vong sốt rét nói chung và ở trẻ em nói riêng được cải thiện rất nhiều, tuy vậy suất độ trẻ dưới 15 tuổi mắc bệnh sốt rét vẫn là 9-15/1.000 trẻ

Sốt rét là bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, qua trung gian truyền bệnh là muỗi Anophenles. Với những thay đổi điều kiện hiện nay, vấn đề đặt ra là biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng của sốt rét ở trẻ em có gì thay đổi so với trước đây.

Nhóm tác giả nghiên cứu Hà Mạnh Tuấn – Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh đã thực hiện nghiên cứu đề tài “Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng sốt rét trẻ em”. Đối tượng nghiên cứu là bệnh nhi từ 1 tháng đến 15 tuổi nhập bệnh viện Nhi Đồng 1 và Nhi Đồng 2 từ 1/1/2011 đến 30/1/2019, được chẩn đoán là sốt rét bằng phết lam máu hoặc xét nghiệm chẩn đoán nhanh.

Bs Hà Mạnh Tuấn báo cáo, có 47 trường hợp đủ tiêu chuẩn đưa vào phân tích, tỷ lệ mắc bệnh sốt rét ở nam cao hơn 1,6 lần so với nữ. Tuổi mắc bệnh trung vị là 79 tháng (49-137), người nhỏ tuổi nhất là 4 tháng, lớn nhất là 15 tuổi. Thời gian khởi phát triệu chứng đến khi nhập viện với trung vị là 8 (5-14) ngày. Chỉ có 46,8% các trường hợp chẩn đoán là sốt rét lúc nhập viện, các trường hợp còn lại trung vị 2 (1-3) ngày sau nhập viện mới có chẩn đoán xác định. Các trường hợp mắc sốt rét xảy ra quanh năm, thường tăng cao vào khoảng thời gian từ tháng 11 năm trước đến tháng 2 năm kế tiếp. Có 34,1% trẻ bị suy dinh dưỡng, miền Đông Nam Bộ chiếm 46,8%, miền Trung – Tây Nguyên chiếm 42,6%.

Bs Tuấn cho biết, tất cả bệnh nhân trong nghiên cứu đều có sốt, sốt cơn điển hình chỉ gặp khoảng 55% các trường hợp, thời gian sốt thường kéo dài 8-15 ngày. Bệnh nhân sốt rét có biểu hiện triệu chứng rất đa dạng từ rối loạn tiêu hóa (17%), đau đầu (15%), co giật (8,5%), thay đổi tri giác (4,2%). Triệu chứng gan, lách to khá thường gặp 61,7%, thiếu máu 48,9%. Đa số các trường hợp bệnh có thiếu máu với xét nghiệm Hb < 11g/L tỷ lệ 87,2%; số trường hợp thiếu máu nặng Hb < 5g/L là 6,4%. Tiểu cầu thấp với mức < 150.000/mm3 chiếm tỷ lệ 68,1%. Mức CRP trong máu tăng cao với trung vị 68,1 (41-121,0) mg/dL. Men gan tăng nhẹ với tỷ lệ ÁT > 40UI/L là 44,7%. Có 4 trường hợp bệnh có hemoglobin trong nước tiểu.

Bs Tuấn chia sẻ, tỷ lệ thử nghiệm chẩn đoán nhanh (rapid diagnosis tests: RDTs) dương tính chiếm 87,2%, thấp hơn phết máu phát hiện thấy ký sinh trùng sốt rét là 93,6%. Trong các trường hợp chẩn đoán sốt rét dựa vào phết lam máu phát hiện ký sinh trùng sốt rét, tỷ lệ P.faciparum chiếm 74,5% cao hơn so với P.vivax chiếm 23,4%, tỷ lệ đồng mắc P.faciparum và P.vivax chỉ chiếm 2,1%, không ghi nhận ca mắc do P.knovilesi, P. ovale và P malariaiae.

Bs Hà Mạnh Tuấn phân tích, phần lớn các trường hợp sốt rét trong nghiên cứu đều có yếu tố tiếp xúc là sống hay di chuyển đến vùng dịch tễ sốt rét, chỉ có 3 trường hợp không ghi nhận rõ yếu tố dịch tễ. Đỉnh của sốt rét từ tháng 11năm nay đến tháng 2 năm sau không trùng với mùa mưa các tỉnh phía Nam, đây là đặc điểm mới cần lưu ý trong công tác phòng chống sốt rét. Một vấn đề liên quan triệu chứng sốt, do đặc tính sốt không điển hình, thường có triệu chứng không đặc hiệu như rối loạn tiêu hóa nôn ói, tiêu chảy, đau bụng, đau đầu nên dễ bỏ sót ca bệnh sốt rét. Các triệu chứng thần kinh như co giật, rối loạn tri giác chiếm tỷ lệ thấp, những ca nặng và biến chứng chỉ gặp 4/14 trường hợp. Đây là điều khác biệt so với trước đây triệu chứng não thường gặp ở sốt rét trẻ em (60%).

Triệu chứng gan to, lách to, thiếu máu là triệu chứng được mô tả trong y văn, do ký sinh trùng sốt rét phát triển trong gan, hồng cầu bị phá hủy tại lách gây lách to và thiếu máu. Do vậy khi bệnh nhân sốt kéo dài, có triệu chứng thiếu máu hay gan, lách to cần chú ý tìm nguyên nhân do ký sinh trùng sốt rét gây ra sốt.

Về công thức máu, thiếu máu chủ yếu là đẳng sắc và đẳng bào chứng tỏ triệu chứng thiếu máu là cấp tính. Chỉ số monocyte giảm là dấu hiệu nguy cơ dẫn đến sốt rét nặng và có biến chứng . Khi tiểu cầu giảm một số trường hợp chẩn đoán nhầm với sốt xuất huyết. Chỉ số CRP tăng nên gây chẩn đoán nhầm với nhiễm trùng huyết. Có những trường hợp phết máu không phát hiện nhưng RDTs dương tính và ngược lại, vì vậy cần kết hợp lâm sàng và 2 nhóm xét nghiệm để chẩn đoán, giảm bỏ sót ca bệnh./.

Văn Hanh