CHẾ ĐỘ ĂN CHO BỆNH NHÂN THẬN NHÂN TẠO CHU KỲ

CHẾ ĐỘ ĂN CHO BỆNH NHÂN THẬN NHÂN TẠO CHU KỲ

Suy dinh dưỡng có tần suất cao ở bệnh nhân chạy thận nhân tạo chu kỳ (TNT) và ảnh hưởng tới bệnh tật và tử vong.

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, trong số các nguyên nhân gây suy dinh dưỡng ở bệnh nhân TNT, chế độ ăn không đủ có lẽ là một trong số nguyên nhân thường gặp và quan trọng nhất. Nhu cầu chuyển hóa ở bệnh nhân TNT dự trên tiêu hao năng lượng cơ bản, tương tự như ở người trưởng thành khỏe mạnh. Theo hướng dẫn liên quan đến dinh dưỡng, đề xuất lượng protein tối thiểu là 1,2g/kg/ngày để đảm bảo cân bằng nitơ trung tính. Mặc dù những hiểu biết như vậy, tìm hiểu năng lượng (DEI) và protein (DPI) vẫn không đủ ở đa số bệnh nhân TNT. Có tác giả nghiên cứu cho rằng, dinh dưỡng ăn vào không đủ có thể thứ phát do hội chứng tăng u rê máu, chán ăn, bệnh nguyên, các yếu tố thần kinh tâm lý, mất răng, trầm cảm, tuổi cao hoặc bị viêm mạn tính.

Từ tháng 3/2016 đến tháng 10/2017, nhóm tác giả nghiên cứu Nguyễn Duy Đông cùng cộng sự Bệnh viện 103 và Học viện Quân Y thực hiện nghiên cứu mô tả cắt ngang đề tài “Những yếu tố liên quan tới giảm năng lượng và protein chế độ ăn ở bệnh nhân thận nhân tạo chu kỳ”. Đối tượng nghiên cứu có 173 bệnh nhân, 108 nam và 65 nữ; bệnh nhân lọc máu ít nhất 3 tháng, lọc chu kỳ 3 lần/tuần. Bệnh nhân được áp dụng theo phác đồ điều trị thống nhất. Về phương pháp đánh giá DEI và DPI, nhóm nghiên cứu khai thác bằng hỏi ghi chế độ ăn 24 giờ trong 3 ngày bao gồm 01 ngày trong tuần, 01 ngày cuối tuần, ngày có lọc máu và ngày không có lọc máu; tổng hợp hỏi ghi 24 giờ trong 3 ngày, tính toán dựa trên bảng thành phần thức ăn Việt Nam 2007; lấy trung bình 3 ngày theo cân trọng lý tưởng (IBW) cho giá trị DEI (Kcal/IBM/ngày); DPI (g/IBM/ngày). IBM lấy ở mức BMI lý tưởng (BMI=IBM/chiều caoxchiều cao=21). Theo hướng dẫn của NFK/KDOQI mức DEI tối thiểu cho bệnh nhân TNT lớn hơn hoặc bằng 30 Kcal/kg/ngày (lớn hơn hoặc bằng 60 lần), tối thiểu lớn hơn hoặc bằng 35 Kcal/kg/ngày (nhỏ hơn 60 tuổi), mức DPI tối thiểu với bệnh nhân TNT lớn hơn hoặc bằng 1,2g/kg/ngày.

Theo Bs Đông, cảm giác ngon miệng của bệnh nhân được đánh giá sử dụng câu hỏi đầu tiên từ bộ 44 câu hỏi ADAT (Appetite anh Diet Assessment Tool); công cụ đánh giá vị giác và chế độ ăn dùng trong nghiên cứu cho bệnh nhân lọc máu. Kết quả nghiên cứu cho thấy, trung bình năng lượng và protein chế độ ăn lần lượt là 24,9 Kcal/IBM/ngày và 0,95g/IBM/ngày. Theo hướng dẫn KDOQI Bs Đông cho biết có tỷ lệ rất cao 93,1% bệnh nhân (n=161) không đạt cả nhu cầu năng lượng (dưới 35 Kcal/kg/ngày với người dưới 60 tuổi; dưới 30 Kcal/kg/ngày với người trên 60 tuổi) và protein chế độ ăn (dưới 1,2g/kg (ngày), trong khi chỉ có 0,6% bệnh nhân đạt được nhu cầu DEI và DPI. Số còn lại 5,8% bệnh nhân chỉ đạt được DPI, không đạt được DEI và 0,6% chỉ đạt được nhu cầu DEI, không đạt được nhu cầu DPI, Như vậy tỷ lệ bệnh nhân không đạt nhu cầu DEI,DPI theo khuyến cáo lần lượt là 98,9% và 93,7%.

Bs Đông cho biết, DEI và DPI ở nam và nữ không có khác biệt, trong nghiên cứu có 78% bệnh nhân có tình trạng giảm vị giác, chán ăn với DEI, DPI ở bệnh nhân chán ăn thấp hơn có ý nghĩa thống kê so với bệnh nhân có tình trạng vị giác bình thường (p nhỏ hơn 0,01). Chán ăn, giảm ham muốn ăn, uống là đặc trưng phổ biến ở bệnh nhân suy thận mạn tính giai đoạn cuối có hoặc không có lọc máu và dẫn tới suy dinh dưỡng và các biến chứng liên quan. Nguyên nhân và cơ chế của chán ăn ở bệnh nhân TNT chưa hoàn toàn biết rõ. Gần đây có những báo cáo cho biết có nhiều cơ chế liên quan đến chất dẫn truyền thần kinh, neuropeptides, các hoocmon đường ruột - não, các cytokine và chất độc urê huyết, giảm trống dạ dày và nhanh no có liên quan tới sinh lý bệnh của chán ăn ở bệnh nhân. Suy thận mạn tính giai đoạn cuối có hoặc không có thay thế thận. Những bệnh nhân có nguyên nhân đái tháo đường có giảm DEI có ý nghĩa thống kê so với bệnh nhân không có đái tháo đường.

Bs Đông nhận xét, tuổi có tương quan nghịch có ý nghĩa với cả DEI và DPI, tức là bệnh nhân có năng lượng và protein chế độ ăn thấp có xu hướng có tuổi cao hơn. Giảm lượng thức ăn khi tăng tuổi đã được biết ở quần thể lớn khỏe mạnh. Giảm lượng thức ăn với tuổi cao được xem như đáp ứng phù hợp với giảm hoạt động thể chất và được cho là do nhanh cảm giác no ở bữa ăn chính và giảm ăn các bữa phụ. Nhiều yếu tố liên quan đến bệnh sinh của chán ăn tuổi già như giảm nhu động ruột dạ dày nên nhanh cảm giác đầy dạ dày, giảm nồng độ ghrelin và nồng độ cholecystokinin cao. Nghiên cứu cho thấy trong đánh giá chế độ ăn của bệnh nhân TNT thì tuổi bệnh nhân có ý nghĩa hơn thời gian lọc máu.

Bs Đông có kết luận, năng lượng và protein chế độ ăn là không đủ ở đa số bệnh nhân suy thận mạn tính TNT và có tương quan nghịch với tuổi, nồng độ hsCRP. Đồng thời năng lượng và protein chế độ ăn thấp ở bệnh nhân đái tháo đường, bệnh nhân có tình trạng vị giác giảm chán ăn, các báo cáo trong nghiên cứu có ích trong xác định các bước dinh dưỡng trong cải thiện thực phẩm ăn vào cho bệnh nhân suy thận mạn tính TNT./.

Anh Huy