MỐI LIÊN QUAN GIỮA HUYẾT KHỐI VÀ MẢNG XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH

MỐI LIÊN QUAN GIỮA HUYẾT KHỐI VÀ MẢNG XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH

Nứt vỡ mảng xơ vữa dễ vỡ gây huyết khối động mạch vành là nguyên nhân chính của hội chứng vành cấp, nhồi máu cơ tim cấp và đột tử do tim.

Theo các chuyên gia tim mạch, xơ vữa động mạch và huyết khối là 2 quá trình phụ thuộc lẫn nhau có thể gộp thành “huyết khối xơ vữa”. Huyết khối xơ vữa thường xảy ra ở các mảng xơ vữa gây hẹp không đáng kể. Điều này cho thấy không phải kích thước mảng xơ vữa mà thành phần mảng xơ vữa mới là yếu tố quyết định biến chứng này.

Các mảng xơ vữa dễ bị nứt vỡ được gọi là mảng xơ vữa nguy cơ cao hay mảng xơ vữa dễ vỡ (vulnerable plaques). Cần phân biệt, mảng xơ vữa nguy cơ cao là có nguy cơ cao hình thành huyết khối với mảng xơ vữa bị nứt (ruptured plaques).

Mảng xơ vữa bị nứt là tổn thương của lớp vỏ xơ ở tại vị trí mạch máu bị xơ vữa, ở đó lớp vỏ xơ là lớp ngăn cách lõi xơ vữa giàu lipit với dòng máu, bị đứt gãy làm lộ ra lõi huyết khối của mảng xơ vữa. Mảng xơ vữa bị nứt vỡ này có một lõi lớn chứa lipit và xơ xen kẽ với vùng hoại tử (tế bào chết) được bao phủ bởi một lớp vỏ xơ mỏng. Lõi lipit này là do sự tích lũy các hạt LDL tự nhiên hay oxy hóa dưới lớp nội mạc, thu hút các bạch cầu vào thành động mạch, hấp thu hạt LDL, tích lũy một lượng lớn gọi là tế bào bọt, giải phóng ra các enzyme làm suy yếu lớp vỏ xơ và màng đáy dưới nội mạc, thúc đẩy biến cố nứt mảng xơ vữa.

Mảng xơ vữa dễ vỡ có đặc trưng là quá trình viêm hoạt hóa với nồng độ cao của các chất tiền viêm, trong khi nồng độ các chất chống viêm thì thấp cả ở trong máu và bên trong mảng xơ vữa. Viêm làm tăng nhu cầu oxy trong mảng xơ vữa dẫn đến tình trạng thiếu oxy tương đối làm kích thích tăng sinh các mạch máu, thúc đẩy sự xâm nhập vào lớp nội mạc và tiến triển xơ vữa động mạch.

Các mạch máu tân sinh có thành mỏng nên dễ vỡ và gây chảy máu trong mảng xơ vữa, màng tế bào hồng cầu giàu lipit và hemoglobin tự do tích lũy càng góp phần làm tăng phản ứng viêm, tăng thể tích lõi lipit và quá trình oxy hóa.

Các chuyên gia tim mạch cho biết, yếu tố thuận lợi để mảng xơ vữa dễ bị nứt vỡ là vỏ xơ mỏng kết hợp với lõi giàu lipit. Lớp vỏ xơ mỏng có độ dày dưới 65 micromet rất dễ dàng bị đại thực bào và MMPs xuyên thủng, tiêu hóa (Matrix metalloproteinase). Như vậy lớp vỏ xơ mỏng là yếu tố dự đoán cho biến cố ở bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim.

Các chuyên gia tim mạch lưu ý, cơ chế gây nứt vỡ mảng xơ vữa là do lực tác động cơ học của huyết áp và dòng máu vượt quá sức tải của nó. Các nghiên cứu chỉ ra, vai trò của áp lực từ cấu trúc mảng xơ vữa còn quan trọng hơn áp lực từ dòng máu trong việc gây nứt vỡ mảng xơ vữa.

Mảng xơ vữa vôi hóa cứng hơn mảng xơ vữa giàu lipit, lớp vỏ xơ giàu tế bào viêm thì yếu hơn, dễ bị phá vỡ hơn là lớp vỏ ít xơ. Như vậy một mảng xơ vữa giàu lipit với lõi lipit lớn và vỏ xơ mỏng dễ bị nứt vỡ hơn so với mảng xơ vữa nhiều xơ. Một dạng khác của nứt vỡ mảng xơ vữa động mạch vành là do xói mòn, mất lớp nội mạc bao phủ mảng xơ vữa có vỏ dày, giàu proteoglycan, các tế bào cơ trơn và ít thâm nhiễm viêm. Lõi hoại tử thường nằm xa lòng mạch và gần với thành mạch. Bệnh nhân có mảng xơ vữa dễ vỡ dạng này thường trẻ hơn so với người bị vỡ mảng xơ vữa giàu lipit và lòng mạch ở vị trí huyết khối thường hẹp nhẹ.

Các kết quả nghiên cứu cho thấy, huyết khối động mạch vành gặp ở 60% các trường hợp đột tử, trong đó khoảng 55-60% là huyết khối ở mảng xơ vữa lõi giàu lipit và 30-35% là ở mảng xơ vữa bị xói mòn. Sự xói mòn mảng xơ vữa có liên quan đến người bệnh hút thuốc lá đặc biệt là nữ giới.

Các chuyên gia tim mạch cho rằng, tắc động mạch cấp do huyết khối thường do nứt vỡ mảng xơ vữa gây kích hoạt quá trình đông máu – cầm máu và hình thành cục máu đông. Huyết khối động mạch đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự tiến triển của mảng xơ vữa. Yếu tố viêm mạn tính và tiến triển của mảng xơ vữa có đặc điểm giống nhau với cơ chế duy trì huyết khối.

Tình trạng kích hoạt nội mạc, tiểu cầu, bạch cầu kéo dài làm hình thành mảng xơ vữa; khi có tình trạng viêm cấp tính bùng phát, nứt vỡ mảng xơ vữa sẽ thúc đẩy sự hình thành huyết khối trên mảng xơ vữa làm tắc một phần hoặc toàn bộ mạch máu. Theo các chuyên gia tim mạch, các protein từ huyết khối kích thích sự tăng trưởng và tiến triển của mảng xơ vữa; bản thân huyết khối kết hợp vào mảng xơ vữa làm hẹp thêm lòng mạch. Khi hiểu rõ chi tiết mối liên quan giữa huyết khối và tiến triển của mảng xơ vữa, với những biểu hiện lâm sàng liên quan sẽ giúp bác sĩ cá thể hóa điều trị cho người bệnh, xác định được mục tiêu điều trị, tăng hiệu quả các biện pháp phòng ngừa tiên phát và thứ phát./.

Hoa Đăng