Các chỉ số giúp theo dõi bệnh nhân loét bàn chân do đái tháo đường

Các chỉ số giúp theo dõi bệnh nhân loét bàn chân do đái tháo đường

Ở bệnh nhân đái tháo đường (ĐTĐ) theo dõi loét bàn chân, các chuyên gia cho biết cần theo dõi nhiều chỉ số thăm dò cận lâm sàng.

Cụ thể, chỉ số huyết áp cổ chân – cánh tay (ABI) là tỷ số giữa huyết áp tâm thu lớn nhất đo được ở cổ chân từng bên (động mạch chày trước hoặc động mạch chày sau) với huyết áp tâm thu đo được ở cánh tay (lấy bên có trị số cao hơn).

Về máy đo huyết áp tốt nhất sử dụng máy đo điện tử chuyên dụng.

Chỉ số ABI có giá trị trong sàng lọc, chẩn đoán bệnh động mạch chi dưới (độ nhạy 79%, độ đặc hiệu 96%). Nếu ABI <0,5: nguy cơ cắt cụt chi bệnh nhân cao. Nếu ABI >1,4: động mạch cứng, vôi hóa thường gặp ở người bệnh ĐTĐ, bệnh thận mạn tính.

Các chuyên gia lưu ý, để chẩn đoán bệnh động mạch chi dưới, cần phân tích ABI của từng bên chân riêng rẽ. Để phân tầng nguy cơ, trị số ABI được lấy ở bên chân mà có trị số thấp hơn.

Về hạn chế, chỉ số ABI không phân tích được khi động mạch cứng (trường hợp ở người bệnh cao tuổi, bệnh nhân ĐTĐ, bệnh nhân suy thận…). Chỉ số ABI không mô tả được mức độ hạn chế gắng sức. Chỉ số ABI bình thường khi nghỉ, có thể giảm sau khi gắng sức.

Chỉ số thứ hai là chỉ số ngón chân – cánh tay (TBI), là chỉ số đáng tin cậy hơn về độ tưới máu chi ở bệnh nhân ĐTĐ, suy thận mạn. Lý do là các mạch máu nhỏ của ngón chân thường không bị vôi hóa nội mạc. TBI đặc biệt có giá trị khi ABI >1,4.

Chỉ số TBI được tính bằng số huyết áp tâm thu đo tại ngón chân chia cho số huyết áp tâm thu đo tại cánh tay (bên lớn hơn).

Thay vì đo huyết áp cổ chân như trong cách đo chỉ số ABI, phương pháp này sẽ đo huyết áp ngay tại ngón chân (ngón cái hoặc ngón thứ hai). Sử dụng băng cuốn nhỏ chuyên dụng và cảm biến hồng ngoại để đánh giá huyết áp tại ngón này.

TBI bình thường >0,7. TBI là một chỉ số để tiên lượng biến cố tim mạch. Khi huyết áp tâm thu ngón chân >30 mmHg sẽ thuận lợi cho việc chữa lành vết thương nói chung và yêu cầu để chữa lành ở bệnh nhân ĐTĐ là số đo huyết áp >45-55 mmHg.

Áp lực huyết áp ngón chân rất giá trị để xác định tưới máu ở cấp độ của bàn chân, đặc biệt là ở những người có mạch máu xơ cứng, tuy nhiên không có giá trị để chẩn đoán vị trí hẹp tắc.

Đối với cận lâm sàng siêu âm 2D dùng để cắt dọc và ngang qua đoạn mạch bị tổn thương, từ đó nhận định bản chất, đặc điểm tổn thương xơ vữa, huyết khối, viêm mạch. Siêu âm 2D giúp xác định mức độ hẹp, tắc thông qua chỉ số hẹp đo được trên diện tích hay bán kính.

Sử dụng xét nghiệm siêu âm Doppler màu để thấy dòng máu chảy trong lòng mạch và qua các vị trí hẹp để xác định được mức độ hẹp tắc của mạch máu thông qua tín hiệu, tốc độ dòng chảy đo được. Có hai cách là dòng chảy bằng màu sắc (Doppler màu) hoặc đánh giá dòng chảy ngắt quãng theo nhịp (Doppler xung).

Trong trường hợp phổ Doppler màu tăng sáng, phản ánh sự tăng vận tốc dòng máu, còn không ghi được tín hiệu Doppler màu tại tổn thương là tắc hoàn toàn. Ở sau vị trí hẹp sẽ thấy phổ Doppler có dạng khảm (mosaie) do dòng rối, hình ảnh nhiễu quanh mạch máu do dòng chảy hẹp gây rung các cấu trúc mô lân cận.

Đối với siêu âm Doppler xung, thấy tăng tốc, phân tán của phổ Doppler. Tăng vận tốc tâm thu tối đa là dấu hiệu đầu tiên của hẹp động mạch. Khi động mạch hẹp khít, âm thanh là tiếng rít sắc nhọn.

Vận tốc tăng lên phụ thuộc mức độ hẹp lòng mạch, tuy nhiên khi hẹp trên 90% lòng mạch sẽ có sự chuyển hướng theo chiều ngược lại do giảm lưu lượng tuần hoàn. Khi tắc tuần hoàn, tốc độ tại tổn thương bằng 0, lúc đó không ghi được tín hiệu Doppler xung.

Ở phía sau động mạch hẹp, càng rõ ràng mức độ hẹp trầm trọng hay không, tuy nhiên cần lưu ý tuần hoàn bàng hệ và mức độ giãn của động mạch phía hạ lưu.

Nếu hẹp nhẹ đến vừa, giảm tốc độ tâm thu tối đa do giảm lưu lượng tuần hoàn, chỉ số mạch đập giảm.

Nếu hẹp khít hoặc tắc hoàn toàn, phổ Doppler dạng một pha sau hẹp có dạng vòm, thời gian tâm thu tối đa kéo dài, sóng phản hồi đầu tâm trương mất hoặc thay thế bởi một phổ dương của sóng tâm trương.

Tín hiệu Doppler phía trước vị trí hẹp/tắc được đặc trưng bởi sóng tâm thu – tâm trương do tăng sức cản ngoại biên. Chỉ số sức cản và chỉ số mạch đập tăng./.

Hữu Cao